Σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία 2009/128/ΕΚ και το ΦΕΚ 1883/Β/2013 για την προστασία του ανθρώπου και του περιβάλλοντος, έχει θεσπιστεί Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) σχετικά με:
- την κατάρτιση στην ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων,
- τη διαδικασία χορήγησης πιστοποιητικού γνώσεων ορθολογικής χρήσης γεωργικών φαρμάκων,
- την ενημέρωση του κοινού για τα γεωργικά φάρμακα,
- την επιθεώρηση του χρησιμοποιούμενου εξοπλισμού εφαρμογής γεωργικών φαρμάκων,
- τα ειδικά μέτρα για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και του πόσιμου νερού,
- τα ειδικά μέτρα για τη μείωση της χρήσης των γεωργικών φαρμάκων ή των κινδύνων τους σε ειδικές περιοχές,
- τα ειδικά μέτρα για το χειρισμό και την αποθήκευση των γεωργικών φαρμάκων και τη διαχείριση των συσκευασιών τους και του εναπομείναντος γεωργικού φαρμάκου και
- την ολοκληρωμένη φυτοπροστασία
Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, είναι αρμόδιο για την παρακολούθηση ενός Συστήματος Κατάρτισης στην Ορθολογική Χρήση Γεωργικών Φαρμάκων, όπου η Διεύθυνση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής της Γενικής Διεύθυνσης Φυτικής Παραγωγής ορίζεται ως η Συντονιστική Αρχή – ΣΕΑ, η οποία μέχρι το τέλος του κάθε έτους, συντάσσει Έκθεση προόδου εφαρμογής του Συστήματος Κατάρτισης. Το σύστημα κατάρτισης στην ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων για τις ανάγκες του ΕΣΔ φέρει την ονομασία ΣΥΣ.ΚΑ.
Το ΣΥΣ.ΚΑ. περιλαμβάνει τα εξής προγράμματα:
- Πρόγραμμα κατάρτισης εκπαιδευτών ορθολογικής χρήσης γεωργικών φαρμάκων.
- Πρόγραμμα κατάρτισης στην ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων.
- Πρόγραμμα συμπληρωματικής κατάρτισης, με σκοπό την απόκτηση ή την επικαιροποίηση των γνώσεων των επαγγελματιών χρηστών γεωργικών φαρμάκων
Στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων τηρείται μητρώο κατάρτισης στην ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων, το οποίο αναρτάται στο διαδίκτυο για την ενημέρωση των ενδιαφερομένων. Η κατάρτιση στην ορθολογική χρήση των γεωργικών φαρμάκων διενεργείται από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς που διαθέτουν επαρκή δομή και οργάνωση για τον σκοπό αυτόν.
Οι δημόσιοι φορείς κατάρτισης στην ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων είναι:
- ο ΕΛ.Γ.Ο. «ΔΗΜΗΤΡΑ»,
- τα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης,
- το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο,
- οποιοσδήποτε άλλος δημόσιος φορέας δύναται να παράσχει το συγκεκριμένο πρόγραμμα στους καταρτιζόμενους.
Οι φορείς δύνανται να παρέχουν το πρόγραμμα κατάρτισης στην ορθολογική χρήση γεωργικών φαρμάκων στο σύνολο των θεμάτων του Παραρτήματος Β του ν. 4036/2012, σε ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω κεφάλαια:
- Γενική κατάρτιση
- Κίνδυνοι των γεωργικών φαρμάκων
- Ολοκληρωμένη φυτοπροστασία
- Εξοπλισμός εφαρμογής
Το εκπαιδευτικό υλικό, ακολουθεί την αρχή του «πολλαπλού συγγράμματος» και εγκρίνεται από τη ΣΕΑ και από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Τα πιστοποιητικά αυτά παρέχουν, βάσει αντίστοιχης εθνικής νομοθεσίας, τουλάχιστον, απόδειξη επαρκούς γνώσης η οποία αποκτάται από τους επαγγελματίες χρήστες, τους διανομείς και τους συμβούλους είτε μέσω κατάρτισης είτε με άλλα μέσα. Τα συστήματα χορήγησης πιστοποιητικού περιλαμβάνουν τις απαιτήσεις και τις διαδικασίες για τη χορήγηση, την ανανέωση και την ανάκληση των πιστοποιητικών.
Το σύστημα χορήγησης πιστοποιητικού γνώσεων ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρμάκων για τις ανάγκες του ΕΣΔ φέρει την ονομασία ΣΥΣ.ΧΟ.ΠΙΣ.
Στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων τηρείται μητρώο κατόχων πιστοποιητικού γνώσεων ορθολογικής χρήσης γεωργικών φαρμάκων, το οποίο αναρτάται στο διαδίκτυο για την ενημέρωση των ενδιαφερομένων και στο οποίο καταχωρίζονται:
- τα φυσικά πρόσωπα, κάτοχοι πιστοποιητικού γνώσεων ορθολογικής χρήσης γεωργικών φαρμάκων και
- τα νομικά πρόσωπα που διαθέτουν υπεύθυνο για τη χρήση των γεωργικών φαρμάκων, κάτοχο πιστοποιητικού γνώσεων ορθολογικής χρήσης γεωργικών φαρμάκων.
Η πώληση γεωργικών φαρμάκων εγκεκριμένων για επαγγελματική χρήση περιορίζεται στα πρόσωπα που διαθέτουν το πιστοποιητικό.
Οι διανομείς που διαθέτουν στην αγορά γεωργικά φάρμακα σε μη επαγγελματίες χρήστες υποχρεούνται να παρέχουν γενικές πληροφορίες σχετικά με τους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον από τη χρήση γεωργικών φαρμάκων, ιδίως σχετικά με τις πηγές κινδύνου, την έκθεση, τον ορθό τρόπο αποθήκευσης, το χειρισμό και την εφαρμογή, καθώς και την ασφαλή τους διάθεση σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία για τα απόβλητα, καθώς και σχετικά με εναλλακτικές λύσεις χαμηλού κινδύνου.
Η ΣΕΑ λαμβάνει μέτρα ώστε να ενημερώνεται το ευρύ κοινό και να προάγονται και διευκολύνονται προγράμματα για την πληροφόρηση, την ευαισθητοποίηση και τη διάθεση επακριβών και ισορροπημένων πληροφοριών σχετικά με τα γεωργικά φάρμακα στο ευρύ κοινό, ιδίως όσον αφορά τους κινδύνους και τις ενδεχόμενες οξείες και χρόνιες επιπτώσεις για την υγεία του ανθρώπου, τους οργανισμούς που δεν αποτελούν στόχο και το περιβάλλον εξαιτίας της χρήσης τους και για την ύπαρξη εναλλακτικών λύσεων χωρίς χημικά μέσα.
Η ΣΕΑ μεριμνά για την καθιέρωση συστήματος συλλογής πληροφοριών για τα περιστατικά οξείας δηλητηρίασης, καθώς και για την ανάπτυξη χρόνιων δηλητηριάσεων, όπου αυτές είναι διαθέσιμες, σε ομάδες που μπορεί να έχουν παρατεταμένη έκθεση σε γεωργικά φάρμακα, όπως μεταξύ των χειριστών, των εργαζομένων στον αγροτικό τομέα ή προσώπων που κατοικούν κοντά σε περιοχές στις οποίες χρησιμοποιούνται γεωργικά φάρμακα.
Η ΣΕΑ για την παρουσίαση των πληροφοριών για την εποπτεία και τη διερεύνηση των επιπτώσεων της χρήσης γεωργικών φαρμάκων στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, ακολουθεί σχετικές οδηγίες της Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Επιθεώρηση του χρησιμοποιούμενου εξοπλισμού εφαρμογής γεωργικών φαρμάκων
Η Διεύθυνση Αξιοποίησης Εγγειοβελτιωτικών Έργων και Μηχανολογικού Εξοπλισμού ορίζεται ως αρμόδια αρχή για την τακτική επιθεώρηση του εξοπλισμού εφαρμογής γεωργικών φαρμάκων επαγγελματικής χρήσης.
Αεροψεκασμοί
- Απαγορεύεται ο αεροψεκασμός στην Ελλάδα.
- Ο αεροψεκασμός μπορεί να επιτρέπεται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις εφόσον τηρούνται οι ακόλουθοι όροι:
- Δεν υπάρχουν βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις, ή υπάρχουν σαφή πλεονεκτήματα από άποψη περιορισμένου αντίκτυπου στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον σε σύγκριση με την επίγεια εφαρμογή γεωργικών φαρμάκων.
- Τα χρησιμοποιούμενα γεωργικά φάρμακα έχουν εγκριθεί ρητώς για αεροψεκασμό από την ΣΕΑ μετά από ειδική αξιολόγηση των κινδύνων του αεροψεκασμού.
- Ο χειριστής που εκτελεί τον αεροψεκασμό διαθέτει το άνω απαιτούμενο πιστοποιητικό.
- Η επιχείρηση που είναι υπεύθυνη για τη διενέργεια αεροψεκασμών λαμβάνει πιστοποιητικό από την αρμόδια Αρχή στην Ελλάδα για την έγκριση εξοπλισμών και αεροσκαφών για την από αέρος εφαρμογή γεωργικών φαρμάκων.
- Αν η προς ψεκασμό περιοχή βρίσκεται κοντά σε περιοχές ανοικτές στο κοινό, η έγκριση από αέρος εφαρμογής περιλαμβάνει και συγκεκριμένα μέτρα διαχείρισης κινδύνων ώστε να εξασφαλίζεται ότι δεν θα υπάρξουν αρνητικές συνέπειες για την υγεία όσων τυχαίνει να βρίσκονται κοντά. Η προς ψεκασμό περιοχή δεν μπορεί να βρίσκεται κοντά σε κατοικημένες περιοχές.
- Τα αεροσκάφη πρέπει να είναι εξοπλισμένα με εξαρτήματα που χρησιμοποιούν τη βέλτιστη διαθέσιμη τεχνολογία για τον περιορισμό της μετακίνησης του ψεκαστικού νέφους.
- Η ΣΕΑ καθορίζει τις συγκεκριμένες συνθήκες με τις οποίες μπορεί να διενεργηθεί αεροψεκασμός, εξετάζει τις αιτήσεις και δημοσιοποιεί πληροφορίες σχετικά με τις καλλιέργειες, τις περιοχές, τις περιστάσεις και τις ιδιαίτερες απαιτήσεις εφαρμογής, συμπεριλαμβανομένων των καιρικών συνθηκών, όπου είναι δυνατόν να επιτραπεί ο αεροψεκασμός. Η ΣΕΑ χορηγεί άδεια, στην οποία προσδιορίζονται τα αναγκαία μέτρα για την έγκαιρη προειδοποίηση των κατοίκων και των διερχομένων και για την προστασία του περιβάλλοντος στις περιοχές που γειτνιάζουν με εκείνη στην οποία διενεργείται ο ψεκασμός.
- Ο επαγγελματίας χρήστης που επιθυμεί να εφαρμόσει γεωργικά φάρμακα με αεροψεκασμό υποβάλλει εγκαίρως αίτηση έγκρισης ενός σχεδίου εφαρμογής στην ΣΕΑ συνοδευόμενη από στοιχεία που αποδεικνύουν ότι συντρέχουν οι προϋποθέσεις των άνω παραγράφων 2 και 3. Η αίτηση εφαρμογής αεροψεκασμού σύμφωνα με το εγκεκριμένο σχέδιο εφαρμογής υποβάλλεται εγκαίρως στην ΣΕΑ. Η αίτηση περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με την προβλεπόμενη χρονική περίοδο του αεροψεκασμού, καθώς και τις ποσότητες και τους τύπους των χρησιμοποιούμενων γεωργικών φαρμάκων. Η ΣΕΑ σε διάστημα έως δύο μηνών από την ημερομηνία υποβολής αίτησης για διενέργεια αεροψεκασμού αποφαίνεται θετικά ή αρνητικά. Σε περίπτωση που παρέλθει το διάστημα των δύο μηνών και η ΣΕΑ δεν έχει απαντήσει αυτή θεωρείται ότι έχει απορριφθεί.
- Η ΣΕΑ εξασφαλίζει ότι τηρούνται οι όροι των άνω παραγράφων 2 και 3 και διενεργεί για το σκοπό αυτόν κατάλληλο πρόγραμμα παρακολούθησης.
- Η ΣΕΑ τηρεί αρχείο των αιτήσεων που έχουν υποβληθεί και των εγκρίσεων που έχουν δοθεί σύμφωνα με την παράγραφο 4 και δημοσιοποιεί τις συναφείς πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε αυτές, όπως η προς ψεκασμό περιοχή, η προβλεπόμενη ημέρα και ώρα του ψεκασμού και το είδος του γεωργικού φαρμάκου, σύμφωνα με την ανάρτηση των δεδομένων αυτών στον διαδικτυακό τόπο της αρμόδιας αρχής ή την κοινοτική νομοθεσία.
Ειδικά μέτρα για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και του πόσιμου νερού
- Η ΣΕΑ εξασφαλίζει την θέσπιση κατάλληλων μέτρων για την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος και των παροχών πόσιμου νερού από τις επιπτώσεις των γεωργικών φαρμάκων. Για τα εν λόγω μέτρα, σχετική είναι η κείμενη εθνική και κοινοτική νομοθεσία ν. 3199/2003 (Α ́ 280), η οδηγία 2000/60/ΕΚ, ο Κανονισμός (ΕΚ) αριθμ. 1107/2009.
- Τα μέτρα που προβλέπονται περιλαμβάνουν τα εξής:
- Προτεραιότητα στη χορήγηση άδειας διάθεσης στην αγορά στα γεωργικά φάρμακα που δεν έχουν ταξινομηθεί ως επικίνδυνα για το υδάτινο περιβάλλον σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 265/2002 κοινή απόφαση του Υπουργού και Υφυπουργού Οικονομικών και Οικονομίας (Β ́ 1214) η οποία ενσωματώνει την οδηγία 1999/45/ΕΚ, ούτε περιέχουν πρωτεύουσες επικίνδυνες ουσίες όπως ορίζονται στο ν. 3199/2003 (Α ́ 280) ο οποίος ενσωματώνει την Οδηγία 2000/60/ΕΚ στο εθνικό δίκαιο.
- Προτεραιότητα στη χορήγηση άδειας διάθεσης στην αγορά γεωργικών φαρμάκων με ασφαλέστερες τεχνικές εφαρμογής όπως η χρήση του εξοπλισμού εφαρμογής γεωργικών φαρμάκων με χαμηλή διασπορά ψεκασμού ειδικά στις καλλιέργειες κατακόρυφης ανάπτυξης όπως οι οπωρώνες και οι αμπελώνες.
- Λήψη μέτρων άμβλυνσης που ελαχιστοποιούν τον κίνδυνο ρύπανσης εκτός της έκτασης εφαρμογής του ψεκασμού από μετακίνηση του ψεκαστικού νέφους, επιφανειακή και υπόγεια απορροή. Στα μέτρα αυτά περιλαμβάνεται η δημιουργία ζωνών ανάσχεσης με κατάλληλο μέγεθος για την προστασία των υδρόβιων οργανισμών που δεν αποτελούν στόχο, καθώς και ζώνες ασφαλείας για τα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα που χρησιμοποιούνται για την άντληση πόσιμου νερού, στις οποίες δεν επιτρέπεται η χρήση ή αποθήκευση γεωργικών φαρμάκων.
- Περιορισμό στο μέγιστο δυνατό βαθμό ή κατάργηση των εφαρμογών γεωργικών φαρμάκων στην επιφάνεια ή κατά μήκος οδών, σιδηροδρομικών γραμμών, πολύ διαπερατών εδαφών ή άλλων υποδομών που βρίσκονται κοντά σε επιφανειακά ή υπόγεια ύδατα, καθώς και στην επιφάνεια καλυμμένων εδαφών, όπως αποθηκών, όπου υπάρχει μεγάλος κίνδυνος απορροής στα επιφανειακά ύδατα ή στο αποχετευτικό δίκτυο.
Πηγές: ΦΕΚ 1883/Β/2013, Ν. 4086/2012, ΦΕΚ 1791/Β/2015