Ιστορική Αναδρομή & Αρχαίες ποικιλίες ελιάς
Στον ελλαδικό χώρο, τεκμηριώνεται η ύπαρξή της παρουσίας του ιερού δέντρου της ελιάς πριν από 50.000 χρόνια με περισσότερο γνωστά τα απολιθωμένα φύλλα της ελιάς, ηλικίας περίπου 35.000 και 50.000 ετών που έχουν βρεθεί σε ηφαιστειακή στάχτη στα νησιά της Νισύρου και της Θήρας αντίστοιχα. Επίσης έχουν βρεθεί στην Ανατολική Μεσόγειο, στα βορειοανατολικά του Αργολικού πεδίου στην Ανατολική Πελοπόννησο στο σπήλαιο της Κλεισούρας, ορισμένα από τα αρχαιότερα παλαιολιθικά ευρήματα ξύλου ελιάς.
Στην Κρήτη μέσω αρχαιολογικών ερευνών, εντοπίζεται η καλλιέργεια της ελιάς στην ύστερη και στην τελική νεολιθική εποχή (3700 – 3000 π.χ.). Το ελαιόδεντρο ονομαζόταν «e – ra -wa», το ελαιόλαδο «e – la – wo» και ο καρπός της ελιάς «ka – po – e – ra – wa» στην Μινωική Β΄ γραφή.
Την περίοδο της Μινωικής και Μυκηναϊκής εποχής στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο αντίστοιχα, η ελιά με το ελαιόλαδο αποτέλεσαν σημαντική πηγή πλούτου καθότι η οικονομία της Μινωικής Κρήτης και της Μυκηναϊκής Πελοποννήσου στηριζόταν κατά πολύ στην παραγωγή και εμπορία ελαιόλαδου. Πριν από 3500 με 4000 χρόνια, πρώτοι οι Μινωίτες ήταν από όλους τους λαούς της Μεσογείου που διαχώριζαν με σαφήνεια τα άγρια από τα εξημερωμένα ελαιόδεντρα.
Η καλλιέργεια της ελιάς, κατά την αρχαία ελληνική εποχή, επεκτάθηκε μέσω των ελλήνων αποίκων εκτός του ελλαδικού χώρου στην Μικρά Ασία, στην Νότια Ιταλία, στη Γαλλία και στην Ιβηρική Χερσόνησο.
Σύμφωνα με τον Γεώργιο Δ. Κωστελένο και τις πηγές του, στην αρχαία ελληνική γραμματεία, αναφέρονται 16 ποικιλίες ελιάς γνωστές στην αρχαία Ελλάδα:
Αρχαίες ελληνικές ποικιλίες ελιάς
| Ποικιλίες Ελιάς | Παρατηρήσεις |
| Καλλιστέφανος | Από την εν λόγω ελιά κατασκευάζονταν τα στεφάνια των αθλητών, η οποία υπήρχε στην αρχαία Ολυμπία. |
| Κότινος (αλλιώς Φυλία) | Άγρια ελιά, όπου ονομαζόταν επίσης Έλαιος, Άγριφος Αγριέλαιος, Στρεπτός, Ειρεσιώνη κ.α. |
| Φαυλία (αλλιώς Φαύλιος) | Οι καρποί της ελιάς είχαν χρώμα λευκό κατά την ωρίμανσή τους. |
| Εχίνος | Τα φύλλα της ελιάς, έφεραν στην κορυφή τους μεγάλο και γαμψό αγκάθι. |
| Στεμφυλίτης | Οι μαύροι καρποί της ελιάς γίνονταν σπαστοί και σε άλμη. |
| Μορία | Βρισκόταν στο άδυτο του ναού της Ακροπόλεως, η πρώτη ήμερη ελιά. |
| Δρυπεπής (αλλιώς Ρυσσή) | Οι καρποί της ελιάς ωρίμαζαν πάνω στο δέντρο ή έμοιαζαν με βελανίδια. |
| Ραφανίς | Οι καρποί της ελιάς έμοιαζαν με ραπάνι. |
| Νιτρίς | Οι καρποί της ελιάς παρασκευάζονταν με αλάτι. |
| Κολυμβάς (αλλιώς Νηκτρίς ή Βομβία) | Οι καρποί της ελιάς συντηρούνται ολόκληροι μέσα σε άλμη ή σε ελαιόλαδο. |
| Αλμάς (αλλιώς υποπάρθενος) | Οι καρποί της ελιάς παρασκευάζονταν με αλάτι ή συντηρούντο μέσα σε άλμη. |
| Ορχάς (αλλιώς Ορχέμων) | Οι καρποί της ελιάς είχαν σχήμα όρχεως. |
| Γεργέριμος (αλλιώς ισχάς) | Οι καρποί της ελιάς αφήνονταν να πέσουν από το δέντρο. |
| Γογγυλίς | Παρόμοια ποικιλία με την «Αλμάδα» η οποία ήταν μεγαλόκαρπη και οι καρποί της ελιάς έμοιαζαν με τους χουρμάδες. |
| Τράμπελλος | |
| Ισχάς | Οι καρποί της ελιάς έμοιαζαν με το σχήμα του νεφρού. |
Ελληνικές Ποικιλίες Ελιάς που χρησιμοποιούνται σήμερα
Θιακή (Συνώνυμη ονομασία: Πλεξιδένια, Θιακό, Ανωησάνα, Ντόπια Κεφαλλονιάς κ.α.)
Καλλιεργείται περισσότερο στην Ιθάκη και λιγότερο στην Κεφαλλονιά. Ανήκει στις μικρόκαρπες ποικιλίες και είναι κατάλληλη για πολύ καλής ποιότητας λάδι. Η ελαιοπεριεκτικότητα της βρίσκεται στο 21 % ενώ το μέσο βάρος της είναι 1.6 γραμμάρια. Οι καρποί της έχουνε πολύ μικρή θηλή, έντονες φακίδες στην επιδερμίδα τους και είναι ωοειδείς – στρογγυλοί. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τέλη Νοέμβρη έως και τα μέσα Ιανουαρίου. Είναι ως ποικιλία παραγωγική, ανθεκτική στο βακτήριο Pseudomonas savastanoi pv. savastanoi (Φυματίωση ελιάς), ανθεκτική στον καρκίνο και στους θαλάσσιους ανέμους αλλά ευαίσθητη στον δάκο και στο ψύχος. Το δένδρο φθάνει τα 5-8m και η σχέση σάρκας : πυρήνα είναι 6:1.
Κορωνέικη (Συνώνυμη ονομασία: Λαδολιά, Ψιλολιά, Νανάκι, Κρητικιά, Βάτσικη, Σταφυλολιά κ.α.)
Στην Ελλάδα της αντιστοιχεί περίπου το 60% της ελληνικής παραγωγής, καλλιεργείται στην Πελοπόννησο, Κρήτη, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα και Νότια Επτάνησα. Η κορωνέϊκη ελιά έχει το όνομά της από την κωμόπολη Κορώνη της Μεσσηνίας. Παράγει λάδι εξαιρετικής ποιότητας, ως ποικιλία είναι μικρόκαρπη με το βάρος των καρπών της να κυμαίνεται από 0.6 έως 1.5 γραμμάρια, με σχήμα κυλινδροκωνικό και με μικρή θηλή. Η ελαιοπεριεκτικότητα του καρπού κυμαίνεται 15 – 30 % με συνηθέστερη διακύμανση 20 – 25 %. Η συγκομιδή των ελαιών πραγματοποιείται από μέσα Δεκέμβρη έως τέλη Φεβρουαρίου, είναι ποικιλία η οποία προσαρμόζεται σε αντίξοες συνθήκες, άκρως ξηροθερµικές και να αντέχει σε δυνατούς ανέμους. Είναι ανθεκτική στα υφάλμυρα νερά και στο κυκλοκόνιο, ευαίσθητη στο ψύχος και στον καρκίνο. Είναι ως ποικιλία εξαιρετικά παραγωγική. Σχετικά με την καταλληλότητα της για την εγκατάσταση υπέρπυκνων γραμμικών φυτεύσεων ενδείκνυται μέτρια ως ποικιλία. Η ποικιλία απαντάται σε διάφορους κλώνους. Η σχέση σάρκας : πυρήνα είναι 6.6:1. Το δέντρο της αναπτύσσεται σε ύψος 5 – 7 μέτρα.
Κουτσουρελιά (Συνώνυμη ονομασία: Λιανολιά χονδρή, Λιανολιά ψιλή, Πατρινή / νιά, Ραχάτη, Ντόπια, Ξυλολιά, Κουτσουλιέρα, κ.α.)
Η ποικιλία Κουτσουρελιά, καλλιεργείται κυρίως στους νομούς Αιτωλοακαρνανίας, Αχαίας, Κορινθίας και λιγότερο στην ορεινή Λακωνία. Το ύψος του δέντρου φτάνει τα 5 – 7 μέτρα. Ανήκει στις μικρόκαρπες ποικιλίες. Οι καρποί της είναι κυλινδροκωνικοί με ραφή και με θηλή. Το μέσο βάρος των καρπών είναι 1.2 γραμμάρια και η ελαιοπεριεκτικότητα της φθάνει έως 25 %. Η συγκομιδή των καρπών πραγματοποιείται από τα μέσα Νοεμβρίου έως και τα μέσα Ιανουαρίου. Είναι ποικιλία απαιτητική σε εδαφική υγρασία, μέτρια παραγωγική, ευαίσθητη στο κυκλοκόνιο και μέτρια ανθεκτική στον καρκίνο και τον δάκο. Η σχέση σάρκας : πυρήνα είναι 5:1.
Λιανολιά Κέρκυρας (Συνώνυμη ονομασία: Νερολιά, Λαδολιά, Ντόπια Πάργας, Καρφολιά, Πρεβεζάνα, Σουβλολιά, Στρυφτολιά κ.α.)
Η ποικιλία της Λανολιάς, καλλιεργείται κυρίως στην Κέρκυρα και έπειτα στους Παξούς, στην Πάργα, Ηγουμενίτσα, Πρέβεζα, Λευκάδα. Αναπτύσσεται σε δένδρο ύψους 12 –14 μέτρων. Είναι κατάλληλη για πολύ καλής ποιότητας λάδι. Ο καρπός της ποικιλίας αυτής έχει σχήμα κυλινδροκωνικό, επιμήκες, με τη μια πλευρά ελαφρά κυρτωμένη και με μικρή θηλή. Το μέσο βάρος των καρπών είναι 2.3γρ. ενώ η ελαιοπεριεκτικότητά της είναι στο 19 %. Η σχέση σάρκας : πυρήνα είναι 7.5:1. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τέλη Νοεμβρίου έως τέλη Δεκεμβρίου. Ως ποικιλία είναι ανθεκτική στο ψύχος, στους ανέμους, στα άγονα εδάφη, στα υφάλμυρα νερά, στο κυκλοκόνιο αλλά παρουσιάζει ευαισθησία στον δάκο. Θεωρείται ποικιλία απαιτητική σε υγρασία, για αυτό ευδοκιμεί σε περιοχές μεγάλων βροχοπτώσεων και υψηλής ατμοσφαιρικής υγρασίας.
Μαστοειδής η κοινή (Συνώνυμη ονομασία: Τσουνάτη, Ασπρολιά, Αθηνολιά, Ματσολιά κ.α.)
Η καλλιέργεια της γίνεται κυρίως στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο, σε ορεινά εδάφη, έως και 1000 μέτρα υψόμετρο. Είναι κατάλληλη για την παραγωγή λαδιού πάρα πολύ καλής ποιότητας και βρίσκεται στα όρια των κατηγοριών μικρόκαρπων – μεσόκαρπων ποικιλιών. Αναπτύσσεται σε δένδρο ύψους 6 –8 μέτρων, μεγαλόσωμα, μέτρια ζωηρά. Η σχέση σάρκας : πυρήνα είναι 6:1. Οι καρποί της έχουν μεγάλη θηλή, σχήμα κυλινδροκωνικό με σχήμα σαν του λεμονιού. Το βάρος του καρπού κυμαίνεται 2.0 – 3.0 γραμμάρια. Η ελαιοπεριεκτικότητά της κυμαίνεται μεταξύ 20 – 30 %. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τέλη Νοεμβρίου έως μέσα Φεβρουαρίου. Είναι ανθεκτική στο ψύχος, στο υψόμετρο, στον καρκίνο, ευαίσθητη στο κυκλοκόνιο, σε δυνατούς ανέμους και μέτρια ανθεκτική στην ξηρασία.
Μέχρι τις ημέρες μας, διασώζονται ελαιόδεντρα εξαιρετικά μεγάλης ηλικίας, της ποικιλίας Μαστοειδής, τα οποία ελαιόδεντρα έχουν ηλικία μεγαλύτερη των 2.500 ετών, όπως είναι στην Κρήτη το ελαιόδεντρο των βουβών ή στην Λακωνία η μεγάλη ελιά των Αγίων Αποστόλων. Με τα έως τώρα σωζόμενα δεδομένα, η ποικιλία «Μαστοειδής» είναι η δεύτερη αρχαιότερη ποικιλία ελιάς στον ελλαδικό χώρο μετά την «Θρουμπολιά» του Αιγαίου.
Μαυρολιά Μεσσηνίας (Συνώνυμη ονομασία: Μεθωνιά κ.α.)
Καλλιεργείται στον νομό Μεσσηνίας και περισσότερο στην Πύλο. Οι καρποί της έχουν μικρή θηλή και σχήμα κυλινδροκωνικό. Η ελαιοπεριεκτικότητα της κυμαίνεται 18 – 22 % και οι καρποί της έχουν βάρος μεταξύ 1.00 – 2.00 γραμμάρια. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τα μέσα Οκτωβρίου έως τα μέσα Νοεμβρίου. Είναι παραγωγική ποικιλία, έχει ανοσία στο κυκλοκόνιο, είναι ανθεκτική στον καρκίνο και μετρίως ανθεκτική στο ψύχος. Η σχέση σάρκας προς πυρήνα είναι 6.5:1. Δεν θέλει αυστηρά κλαδέματα. Σε ξηρές περιοχές ρίχνει τα άνθη της.
Τραγολιά (Συνώνυμη ονομασία: Νερολιά, Ανωησάνα κ.α.)
Καλλιεργείται σποραδικά περισσότερο στον νομό Μεσσηνίας και λιγότερο στον νομό Ηλείας και Λακωνίας. Επίσης καλλιεργείται σποραδικά στον νομό Κεφαλληνίας. Οι καρποί είναι κυλινδροκωνικοί με μικρή θηλή και μοιάζουν πολύ με την ποικιλία της «Κορωνέικης». Το βάρος κυμαίνεται από 1.5 – 2.8 γραμμάρια παρουσιάζοντας μεγάλη ελαιοπεριεκτικότητα 22 – 28 %. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από αρχές Νοεμβρίου έως τα μέσα Δεκεμβρίου. Η ποικιλία είναι παραγωγική, ανθεκτική στο κυκλοκόνιο και τον καρκίνο. Η σχέση σάρκας προς πυρήνα του καρπού είναι 6:1. Η ποικιλία αυτή χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή λαδιού μέτριας ποιότητας.
Σμερτολιά (Συνώνυμη ονομασία: Μυρτολιά, Μουρτολιά, Ασπρολιά, Αμμολιά κ.α.)
Η καλλιέργεια της είναι αποκλειστική στον νομό της Λακωνίας. Οι καρποί έχουν σχήμα στρογγυλό – κυλινδρικό με φακίδες χωρίς θηλή. Το βάρος κυμαίνεται από 1.5 – 2.5 γραμμάρια, ενώ η ελαιοπεριεκτικότητα τους κυμαίνεται 20 – 25 %. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από αρχές Δεκεμβρίου έως τα τέλη Ιανουαρίου. Είναι ποικιλία μέτρια παραγωγική, ανθεκτική στον καρκίνο, στο ψύχος και την ξηρασία και κατάλληλη για καλλιέργεια σε μεγάλο υψόμετρο. Το ύψος του δέντρου φτάνει τα 8 – 10 μέτρα.
Χωραϊτικη (Συνώνυμη ονομασία: Ντόπια, Ατσίχολου, Ντόπια Νεμούτας, πρόσφατα προτάθηκε να της δοθεί η ονομασία «Ολυμπία» κ.α.)
Καλλιεργείται στην Δυτική Αρκαδία και Ανατολική Ηλεία σε περιοχές που βρίσκονται σε μεγάλο υψόμετρο. Οι καρποί είναι κυλινδρικοί – κυλινδροκωνικοί χωρίς παρουσία θηλής, κατάληλη για παραγωγή πικρού λαδιού πολύ καλής ποιότητας. Το βάρος των καρπών κυμαίνεται 1.5 – 3.0 γραμμάρια ενώ η ελαιοπεριεκτικότητά τους είναι στο 20 %. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τα μέσα Νοεμβρίου έως τα μέσα Δεκεμβρίου. Η ποικιλία είναι παραγωγική, ανθεκτική στους ανέμους και το ψύχος, κατάλληλη για φυτεύσεις σε υψόμετρα, μέτρια ευαίσθητη στο κυκλοκόνιο και τον δάκο.
Αγουρομάνακο (Συνώνυμη ονομασία: Αγουρομανάκι, Μανάκι, Αγουρομανακολιά κ.α.)
Καλλιεργείται στην Πελοπόννησο, στον νομό Κορινθίας, Αρκαδίας και Αργολίδας, ενώ περισσότερο στον Δήμο Κυνουρίας. Ανήκει στις μεσόκαρπες ποικιλίες καθότι το βάρος των καρπών κυμαίνεται 2.5 – 4.0 γραμμάρια ενώ η ελαιοπεριεκτικότητα της κυμαίνεται 20 – 30 %. Οι καρποί δεν έχουν θηλή και είναι στρογγυλοειδείς. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τα μέσα Δεκέμβρη έως τα τέλη Ιανουαρίου. Είναι μέτρια παραγωγική, παράγει εκλεκτής ποιότητας λάδι, ευαίσθητη στο κυκλοκόνιο και τον δάκο, ανθεκτική στο ψύχος και κατάλληλη για φυτεύσεις σε υψόμετρα. Το ύψος του δέντρου φτάνει τα 5 – 7 μέτρα. Η σχέση σάρκας προς πυρήνα του καρπού είναι 6:1.
Αδραμυτινή (Συνώνυμη ονομασία: Φραγκολιά, Αϊβαλιώτικη κ.α.)
Καλλιεργείται κυρίως στην Λέσβο και λιγότερο στην Χίο και στην Άνδρο. Παράγει λάδι πολύ καλής ποιότητας. Οι καρποί είναι ωοειδείς και χωρίς θηλή. Η ελαιοπεριεκτικότητά της κυμαίνεται 20 – 25 %, ενώ το βάρος των καρπών της από 3.0 – 4.0 γραμμάρια. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τα τέλη Νοεμβρίου έως και τα μέσα Ιανουαρίου. Είναι μέτρια παραγωγική, ευαίσθητη στο κυκλοκόνιο ενώ είναι μέτρια ανθεκτική στον καρκίνο και στο ψύχος. Το ύψος του δέντρου φτάνει τα 6 – 8 μέτρα. Η σχέση σάρκας προς πυρήνα του καρπού είναι 5.5:1.
Βαλανολιά (Συνώνυμη ονομασία: Κολοβή, Βαλάνα, Μυτιληνιά κ.α.)
Καλλιεργείται περισσότερο στην Λέσβο και λιγότερο στην Χίο, για αυτό και η συνώνυμη ονομασία της είναι μυτιληνιά. Ο καρπός της παράγει λάδι εξαιρετικής ποιότητας ενώ η ελαιοπεριεκτικότητα του κυμαίνεται από 20 – 25 %. Το σχήμα του καρπού μοιάζει με βελανίδι και δεν έχει θηλή. Το βάρος του καρπού κυμαίνεται 3.0 – 5.0 γραμμάρια. Το ύψος του δέντρου φτάνει τα 6 – 8 μέτρα. Η σχέση σάρκας προς πυρήνα του καρπού είναι 4.9:1. Είναι ποικιλία μέτρια παραγωγική, ανθεκτική στο ψύχος, μετρίως ανθεκτική στον καρκίνο αλλά πολύ ευαίσθητη στο κυκλοκόνιο. Έχει ελάχιστες απαιτήσεις και θεωρείται από τις καλύτερες ποικιλίες ελιάς για παραγωγή λαδιού.
Θασίτικη (Συνώνυμη ονομασία: Θρούμπα, Θρούμπα Θάσου, Θρουμπολιά κ.α.)
Καλλιεργείται στην Θάσο και σε όλα τα παράλια της Χαλκιδικής, Σερρών και Καβάλας. Οι καρποί της έχουν θηλή, σχήμα κυλινδροκωνικό και είναι διπλής χρήσεως. Η ελαιοπεριεκτικότητα των καρπών είναι στο 20% ενώ το βάρος τους 3.0 – 5.0 γραμμάρια. Η συγκομιδή των καρπών πραγματοποιείται τον Νοέμβριο. Η ποικιλία είναι παραγωγική, ανθεκτική στο ψύχος και στο κυκλοκόνιο. (Η εν λόγω ποικιλία, δεν πρέπει να συνδέεται με την κοινή «θρουμπολιά», από την οποία έχει διαφορές σε όλα της τα χαρακτηριστικά).
Θρουμπολιά (Συνώνυμη ονομασία: Ασκούδα, Χαμάδα, Χονδρολιά, Λαδολιά, Αμπαδιώτικη, Χουρμαδολιά κ.α.)
Καλλιεργείται στις Κυκλάδες, Σάμο, Χίο, Λέσβο, Δωδεκάνησα, Κρήτη και Εύβοια. Πιθανολογείται ότι είναι η αρχαιότερη ποικιλία του κόσμου. Δίνει καρπούς διπλής χρήσεως με σχήμα κυλινδροκωνικό με θηλή, το βάρος των οποίων κυμαίνεται 3.0 – 4.0 γραμμάρια, ενώ η ελαιοπεριεκτικότητα τους κυμαίνεται 20 – 30 %. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τα μέσα Νοεμβρίου έως και τα μέσα Δεκεμβρίου. Είναι μέτρια παραγωγική, πολύ ευαίσθητη σε κυκλοκόνιο και ζεύζερα, ευαίσθητη στον δάκο και στο ψύχος και απαιτητική σε εδαφική υγρασία. (Η ποικιλία δεν πρέπει να συγχέεται με την «Θασίτικη», από την οποία έχει διαφορές σε όλα της τα χαρακτηριστικά).
Κοθρέικη (Συνώνυμη ονομασία: Μανάκι, Γλυκομάνακο, Γλυκομανακολιά, Μανακολιά, Κορινθιακή, Κορωνέικη χονδρή κ.α.)
Καλλιεργείται στην Αργολίδα, Κόρινθο, Φθιώτιδα, Βοιωτία, Φωκίδα και στον Δήμο Τροιζηνίας του νομού Πειραιώς. Δίνει λάδι πολύ καλής ποιότητας και είναι ποικιλία διπλής χρήσεως. Ο καρπός της δεν έχει θηλή και έχει σχήμα στρογγυλο – ωοειδές. Η ελαιοπεριεκτικότητα των καρπών κυμαίνεται 18 – 25 %, ενώ το βάρος τους στα 3.00 – 6.00 γραμμάρια. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τα μέσα Οκτωβρίου έως και τις αρχές Δεκεμβρίου. Είναι ποικιλία μέτρια παραγωγική, πολύ ευαίσθητη στον δάκο και στο κυκλοκόνιο, ευαίσθητη στα υφάλμυρα νερά και στον καρκίνο, ενώ είναι ανθεκτική στο ψύχος. Αναπτύσσεται σε δένδρο ύψους 5 – 7 μέτρων. Είναι κατάλληλη για καλλιέργειες σε μέτρια υψόμετρα. Η σχέση σάρκας προς πυρήνα του καρπού είναι 5.7:1.
Μεγαρείτικη (Συνώνυμη ονομασία: Μεγάρων, Χονδρολιά Βοβώδης, Λαδολιά, Περαχωρίτικη, Βοβωδίτικη κ.α.)
Καλλιεργείται στους νομούς Αττικής, Βοιωτίας, Κορινθίας, Αργολίδας, Φθιώτιδας, Εύβοιας και στον δήμο Κυνουρίας. Τα τελευταία χρόνια η εξάπλωσή της υπάρχει και στην Βόρεια Ελλάδα. Οι καρποί της έχουν θηλή και κυλινδροκωνικό σχήμα. Η ελαιοπεριεκτικότητα του καρπού κυμαίνεται από 12 – 25 %, ενώ το βάρος του κυμαίνεται μεταξύ 3.00 – 5.00 γραμμάρια. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από αρχές Νοεμβρίου έως και τα μέσα Δεκεμβρίου. Η σχέση σάρκας προς πυρήνα του καρπού είναι 9:1. Θεωρείται ποικιλία παραγωγική και ανεκτική στο ψύχος, ενώ είναι μέτρια ανθεκτική στο κυκλοκόνιο, τον καρκίνο και το βερτιτσίλιο. Είναι ευαίσθητη στον δάκο. Είναι κατάλληλη ποικιλία για φυτεύσεις σε μεγάλα υψόμετρα.
Γαλατσάνικη (Συνώνυμη ονομασία: Γαλάτιστας, Αγίου Όρους, Αγιορείτικη, Αναστασιάς κ.α.)
Καλλιεργείται στην Βόρεια και Κεντρική Ελλάδα, αλλά η κύρια καλλιέργεια της γίνεται στην Χαλκιδική. Είναι διπλής χρήσεως και πλαγιόκλαδη ποικιλία. Ο καρπός της έχει θηλή και σχήμα κυλινδροκωνικό. Το βάρος κυμαίνεται 3.00 – 5.00 γραμμάρια ενώ η ελαιοπεριεκτικότητα του καρπού είναι στο 20 %. Είναι η πιο πρώιμη ποικιλία ελιάς καθότι η συγκομιδή της πραγματοποιείται τον Σεπτέμβριο. Είναι ποικιλία παραγωγική, πολύ ευαίσθητη στον δάκο, μέτρια ανθεκτική στο κυκλοκόνιο και πολύ ανθεκτική στο ψύχος.
Χονδροελιά Χαλκιδικής (Συνώνυμη ονομασία: Χαλκιδικής)
Καλλιεργούνται στην Χαλκιδική, πλην της περιοχής του Αγίου Όρους και ως ποικιλία καταλαμβάνει το 90 %, της καλλιεργούμενης έκτασης. Ο καρπός είναι διπλής χρήσεως και η ελαιοπεριεκτικότητα του κυμαίνεται 14 – 20%. Ο καρπός έχει σχήμα κυλινδροκωνικό, με θηλή και ραφή. Παράγεται το Αγουρέλαιο Χαλκιδικής. Η συλλογή και η έκθλιψη του ελαιόκαρπού πραγματοποιείται πριν το στάδιο της πλήρους ωρίμανσης και όσο ο καρπός είναι ακόμη άγουρος (πράσινος). Οι γηγενείς ποικιλίες «χονδροελιά Χαλκιδικής» και «Χαλκιδικής» παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ τους σχετικά με ορισμένα μορφολογικά και φυσιολογικά χαρακτηριστικά ωστόσο αποδίδουν ομοιογενές προϊόν, λόγω του μικροκλίματος της Χαλκιδικής. Για την παραγωγή Αγουρέλαιου χρησιμοποιείται ο ίδιος καρπός που χρησιμοποιείται για την επιτραπέζια ελιά, όμως η παραγωγή Αγουρέλαιου αφορά τα μικρότερα μεγέθη του καρπού (181/200 τεμάχια ανά κιλό, γύρω στα 5.2 μ.ο. γραμμάρια ο καρπός). Ο χρόνος ζωής του Αγουρέλαιου κυμαίνεται 8 – 12 μήνες. Η ποικιλία είναι αρκετά παραγωγική, μέτρια ανθεκτική στο ψύχος, ευαίσθητη στο κυκλοκόνιο, δάκο και καρκίνο και πάρα πολύ ευαίσθητη στο βερτιτσίλιο.
Στρογγυλολιά (Συνώνυμη ονομασία: Γαλανή, Πρασινολιά)
Καλλιεργείται στην Χαλκιδική στον Δήμο Σιθωνίας. Η συλλογή και η έκθλιψη του ελαιόκαρπου ξεκινάει όταν ο καρπός είναι ακόμη πράσινος – ιώδες. Έχει μικρότερες απαιτήσεις σε νερό σε σχέση με άλλες ποικιλίες και είναι ανθεκτική στο κυκλοκόνιο. Ο καρπός είναι διπλής χρήσεως. Δίνει εξαιρετική ποιότητα λαδιού, ενώ η ελαιοπεριεκτικότητα του κυμαίνεται 16 – 21 %.
Μαρώνειας (Συνώνυμη ονομασία: Μάκρης, Μακρηλιά κ.α.)
Καλλιεργείται στην περιοχή της Δυτικής Θράκης. Είναι διπλής χρήσεως καρπός και δίνει λάδι άριστης ποιότητας. Οι καρποί της δεν έχουνε θηλή, έχουν σχήμα σφαιρικό, το βάρος τους κυμαίνεται 3.00 – 6.00 γραμμάρια, ενώ η ελαιοπεριεκτικότητα τους κυμαίνεται 18 – 30 %. Το χρώμα του καρπού είναι σκούρο βιολετί με αναλογία 40% βιολετί και 60% κίτρινο-πράσινος. Θεωρείται πρώιμης συλλογής ποικιλία με περίοδο ωρίμανσης, ανάλογα με τις επικρατούμενες καιρικές συνθήκες, από Οκτώβριο μέχρι τέλους Δεκεμβρίου και μία από τις πιο πρώιμες ποικιλίες στην Ελλάδα συγκρινόμενη με τη συλλογή ελιών άλλων νότιων περιοχών της Ελλάδος. Συνήθως την έναρξη της συγκομιδής μαρτύρα ο ίδιος ο καρπός όταν γίνει πράσινος-ιώδες. Είναι μέτρια παραγωγική ποικιλία ευαίσθητη σε κυκλοκόνιο και δάκο, ανθεκτική στο ψύχος.
Ντόπια Πιερίας (Συνώνυμη ονομασία: Σκοτινιώτικη, Σκοτίνας, Καλυνδρινή, Πετριώτικη κ.α.)
Καλλιεργείται από την περιοχή του Κολυνδρού έως τα Θεσσαλικά Τέμπη. Το βάρος του καρπού της κυμαίνεται 3.00 – 5.00 γραμμάρια, το σχήμα του είναι κυλινδρικό και ωοειδές και η ελαιοπεριεκτικότητά του κυμαίνεται 20 – 25 %. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τέλη Νοεμβρίου έως και τα τέλη Δεκεμβρίου. Είναι παραγωγική ποικιλία και ανθεκτική στο ψύχος, πολύ ευαίσθητη στο κυκλοκόνιο και στο δάκο.
Πετρολιά Σερρών (Συνώνυμη ονομασία: Μετοχίου, Τιμίου Προδρόμου κ.α.)
Καλλιεργείται στον νομό Σερρών. Ο καρπός της ποικιλίας δεν έχει θηλή και το σχήμα του είναι ωοειδές. Το βάρος είναι 5.5 γραμμάρια μ.ο., με διακύμανση 3.50 – 7.00 γραμμάρια. Η ελαιοπεριεκτικότητά του κυμαίνεται στο 20 – 25 %. Η συγκομιδή πραγματοποιείται από τέλη Νοεμβρίου έως και τα τέλη Δεκεμβρίου. Είναι μέτρια παραγωγική ποικιλία, ευαίσθητη στο δάκο και το κυκλοκόνιο και ανθεκτική στο ψύχος.
Γεωγραφική Κατανομή των κυριότερων ποικιλιών στην Ελλάδα
| Περιοχή | Παραγωγή λαδιού | Επιτραπέζιες Ελιές |
| Πελοπόννησος | Κορωνέϊκη, Μαστοειδής, Κοθρέικη, Αγουρομανακοελιά, Κουτσουρελιά, Μεγαρείτικη |
Καλαμών, Γαϊδουρολιά , Μεγαρείτικη |
| Κρήτη | Κορωνέϊκη, Μαστοειδής, Θρουμπολιά | Θρουμπολιά Καλαμών |
| Κεντρική Ελλάδα | Μεγαρείτικη, Κοθρέïκη Μαστοειδής, Αμφίσσης |
Αμφίσσης, Καρυδολιά, Καλαμών, Κοθρέïκη |
| Επτάνησα | Λιανολιά, Κερκύρας, Ασπρολιά, Καλοκαιρίδα |
Βασιλικάδα, Αμφίσσης |
| Νησιά του Αιγαίου | Βαλανολιά, Αδραμυτινή Θρουμπολιά |
Βαλανολιά, Θρουμπολιά |
| Μακεδονία | Χαλκιδικής, Θρούμπα Θάσου, Στρογγυλολιά, Γαλατσάνικη |
Χαλκιδικής |
| Ήπειρος | Λιανολιά Κερκύρας, Αμφίσσης | Αμφίσσης |
| Αιτωλοακαρνανία | Κουτσουρελιά, Κορωνέικη, Κοθρέïκη | Αμφίσσης, Καλαμών, Καρυδολιά , Κοθρέïκη |
Πηγές / Σχετική Βιβλιογραφία για περαιτέρω ενημέρωση:
- «Το Ελαιόλαδο» Εγκυκλοπαίδεια Ελαιοκομίας, συλλογικής συγγραφής, τα εν λόγω κεφάλαια είναι από τον Γεώργιο Δ. Κωστελένο, Γεωπόνο, Φυτωριούχο – Ερευνητή, Βασίλης Ζαμπούνης – Άξιον Εκδοτική 2017.
- Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Χαλκιδικής «Προδιαγραφές του προϊόντος – Αγουρέλαιο Χαλκιδικής».
- Ιωακείμ Μουτάφης, Γεωπόνου Δ /νση Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής ΠΕ Χαλκιδικής «Παραδοσιακές Ποικιλίες Ελιάς στον νομό Χαλκιδικής».
- “Κριτήρια επιλογής και διάκριση ποικιλιών ελιάς”, Πέτρος Ρούσσος, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ευγενική χορηγία Δρ. Νικολέτας – Κλειούς Δεναξά.
- Α.Σ. Μεταγγιτσίου Χαλκιδικής, προδιαγραφές ελαιολάδου «Γαλανό Μεταγγιτσίου Χαλκιδικής»
- Προδιαγραφές προϊόντος «Ελαιόλαδο Μάκρης».
- http://www.gaiapedia.gr ,
- http://www.agrolcom.gr
- http://www.andreouoil.gr
- https://www.olivenews.gr